Mój dziadek - tragiczne losy siostrzeńca Stefana Żeromskiego i jego rodziny

Mój dziadek - Stanisław Endrych, siostrzeniec Stefana Żeromskiego, przedwcześnie zmarły starszy syn Bolesławy Żeromskiej żył 32 lata. Również bardzo niewiele o nim wiemy. Urodził się w Warszawie i prawdopodobnie wychował na ul. Daniłowiczowskiej. W latach 1918–1921 był żołnierzem 1 Pułku Szwoleżerów Józefa Piłsudskiego w Warszawie. W jaki sposób poznał moją babcię, Bogumiłę Górecką nie wiadomo. Oboje mieli na mazowszu, w Kroczewie niedaleko Płońska, dom stojący bezpośrednio przy głównej drodze i w nim prowadzili sklep kolonialny. Ten stary dom w Kroczewie był miejscem moich letnich wakacji w wieku przedszkolnym. Pamiętam z dzieciństwa przedwojenne meble i stare pianino marki Steinweg z klawiszami z kości słoniowej i mosiężnymi lichtarzami. We wspomnieniach kuzynów pojawia się informacja, że Bolesława Endrych (Żeromska) odwiedzała rodzinę. 

W 1928 roku dziadek wrócił z wojska chory. Chorował krótko ale ciężko, zmarł w wieku 32 lat z powodu zapalenia wyrostka robaczkowego. Zostawił żonę oraz troje dzieci: Władysława (Tomasza) urodzonego w 1922 roku, Bogdana urodzonego w 1924 roku oraz córkę Danutę Cecylię, która była moją mamą, urodzoną w 1926 roku. Drugie imię moja mama otrzymała po Cecylii Endrych, siostrze dziadka, siostrzenicy Stefana Żeromskiego. 

II Woja Światowa była tragiczna dla rodziny Endrychów. Obaj chłopcy Tomasz i Bogdan, musieli uciekać przed Niemcami do lasu. Tomasz wrócił z lasu, nie zastał matki i nigdy więcej już jej nie zobaczył. Moja babcia, została aresztowana 3 lipca 1944 roku przez Gestapo i osadzona w obozie koncentracyjnym w Forcie III w Pomiechówku z powodu nieujawnienia miejsca pobytu syna – Tomasza. Prawdopodobnie przed śmiercią była torturowana. Oficjalna data śmierci to 30 lipca 1944 roku ale możliwe że została zakatowana wcześniej. 

Karta Bogumiły Endrych w wykazie więźniów obozu śmierci Fort III Pomiechówek »

Po wojnie moja mama szukała drugiego brata przez Biuro Informacji i Poszukiwań Polskiego Czerwonego Krzyża do lat sześćdziesiątych XX wieku. Z dzieciństwa pamiętam często słyszany w domu komunikat radiowy: „Danuta Endrych poszukuje zaginionego brata Bogdana”. Bogdan nie odnalazł się nigdy. Na drugie imię mam Bogdan. 

W chwili aresztowania i zamordowania babci Tomasz miał 22 lata, Bogdan miał 20 lat, Danuta, moja mama miała 18 lat. W kwietniu 1945 roku odbyła się w Pomiechówku ekshumacja zbiorowych grobów. Ciało babci zostało odnalezione w zbiorowym grobie w Pomiechówku razem z ciałami innych 7 kobiet i zostało przeniesione do grobu rodzinnego. W ekshumacji uczestniczyła moja mama. Miała wtedy 19 lat. 

Tomasz wrócił do domu rodziców i prowadził do końca życia duże gospodarstwo ogrodnicze. Był żonaty, bezdzietny. Być może również ciężar śmierci matki, która go nie wydała, powodował, że był człowiekiem bardzo zamkniętym. Zmarł śmiercią naturalną w 2010 roku, w wieku 88 lat. Jego żona Zofia zmarła 8 lat wcześniej w wieku 81 lat. 

Moja mama, dzięki wsparciu kuzynów, zdobyła wykształcenie, studiowała na SGPiS (SGH) w Warszawie i pracowała w centralnych urzędach państwowych. Wyszła za mąż za prawnika, absolwenta Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie, który większość życia przepracował w Departamencie Prawnym Ministerstwa Finansów. Moja mama Danuta Cecylia Piwowarczyk z domu Endrych, wnuczka siostry Stefana Żeromskiego, zmarła podczas operacji wady serca w 1973 r. w wieku 47 lat. Ja miałem wtedy 19 lat. W tamtym okresie, operacje korekcji stosunkowo prostej wady serca, były operacjami pionierskimi. Moi rodzice są pochowani na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie.